Erkin akining xeti

Muxterem Rabiye xanim,

Ötken jil AQSh’de bolup ötken DUQ qurultayida mening „meslehetchi“ bolup saylanghanliqim ifade qilinghan idi. Ama yeshimning 70’tin ashqanliqi, salametlikimning yaxshi bolmighanliqi, waqtimning köpining doktor we keselhanilartda ötüwatqanliqini köz aldida tutup bu „meslehetchilik“ wezifesidin istifa qilghanliqimni özlerige bildürümen. Bundaq bir weziyette mening DUQ’qa faydiliq bolishimmu zadi mümkün emes.

Moshu munasebet bilen, sile AQSh’larigha teshrif qilghan kündin tartip arimizda bolup ötken bezi bir alaqilar üstidemu toxtutup ötmekchimen.

Amerika Qoshma Shtatlarigha (AQSh) chiqqan kündin tartip silinini bütün küchüm bilen qoghdap kelgenlikimni, silini DUQ Reislikige kandidat bolushqa ündeshke tirishqanliqimni we silige qarshi elip barilghghan her türlük hujumlargha reddiye berip „it kapshishiydu karawan ketiweridu“ dep silini himaye qilishqa tiriship kelgenlikimni feqet yurttashlarlam emes, belkim bizning faaliyetlerimizni yeqindin izlep keliwatqan we bizge maddi we manewi yar yölekte boluwatqan bütün chetelliklermu nahayti yahshi bilidu.

Halbuki ikimizning biribirimizge ötüzüp qoyghan bir heqqi yoq. Birbirtimizge xoshamat qilidighan bir mejburiyetimiz yoq. Ikimiz birbirimizge altunmu kakilap bermeymiz. Gerche qiliwatqan ishlerimiz birbirige oxshimisamu, her ikimizning risqini ewwel Allah Amerikaliqlar beriwatidu.

U chaghda men silini nimishqa bu qeder yaqlap-quwwetlep keldim?

Bu soalning toluq jawabini Wetinim Tor Betining men bilen ötküzgen sohbeti jereyanida berip bolghan idim. Bu jawabimgha töwendilernimu qoshup qoyay qilay: 1989. jili Tian An Men qetliamidin kiyin Örkesh Dölet Shwitzariyagha kechip keldi. Amerikaliq aghinalar Örkesh bilen körüshüsh üchün meni Shwitzariyagha iwetti. Ama men u yerge berip bolghuche Örkesh Fransiye arqiliq Amerikagha ketip qalghan. Örkeshning shu chaghda qoligha ötken amet hich bir Sherqi Türkistanliqning qoligha ötmigen idi. Ama u feqet „zhonggo“ deplam ketiwerdi. Arqimu arqa uninggha xewer iwetip „9 qetim zhonggo disengmu, bir qetim ‚Uyghur’ we ‚Sherqi Türkistan’ „ digin dep yalwerip kettim. Ama digüzelmidim. Shu mezgillerde Dalay Lama AQSh’ge bardi. AQSh’ge barishidin burun Dalay Lama bilen uchurushup, „Eger Amerikada Örkesh bilen körüshüp qalsingiz uninggha „hazir qollangda Sherqi Türkistan dawasini tonutush, algha basturush we dünya jemaatchilikige mal qilish üchün nahayti yaxshi bir fürset bar, buningdin faydalanishing kerek’“ dep nesihet qilsingiz digen rijada boldum. Dalay Lama, Amerikada Örkesh bilen uchrashqanda ayni geplerni qilghan. Ama Örkesh, Dalay Lamagha „hazir fürseti emes“ dep jawap bergen. Dalay Lamadek bir adem xapa bolup Örkeshke „qachan kelidu bu fürset“ dep waqirighan. Eger Örkesh shu chaghda qoligha ötken bu fürsettin faydilinip „Uyghur“ we „Sherqi Türkisztan“ digen sözlerni kötürüp chiqqan bolsiyti, dawamiz hazirqisidin yene 25 jil algha basqan bolar idi. Chünki bizge oxshash bir milletning dawasini feqet sansasyonlar (sensation) arqiliq algha basturush mümküm. Eger „sensation“ bolmisa dawa barghanseri solushup ketidu. Mana sile bir sensasyon idile. Sile arqiliq Sherqi Türkistan dawasini teximu köp terghip qilish mümkün idi. Bunung üchün men silini ching yürektin yaqlap-quwwetlep keldim.

Allah razi bolsun, Amerikaliqlar silini Xitay zindanidin qutghuzup elip chiqti. NED arqiliq silige maddi imkan temin qilip berdi. Sherqi Türkistan dawasini dünya jemaatchilikige terghip qilishleri üchün kereklik bolghan bütün imkaniyetlerni hazirlap berdi. Silimu bu imkanlardin faydilinip Sherqi Türkistan dawasini dünya jemaatchilikige tonustush, qabul qildurush we ularning yar yölekige ige bolush üchün chong bedeller tölep faaliyet elip bariwatila. Emdi bu muwafaqqiyetlik faaliyetlerini tiz parlap öchüp qalidighan bir saman alewi yaki oti bolishtin chiqirip, uzun waqit yenip turudighan bir chogh yaki meshelge aylandurushqa tirishishleri kerek. Chünki qilinghan xizmetler tiz unutulup qalidu. Aldimizdiki 10-15 jil ichide anawetendin chiqip qalidighan bashqa bir liderimizmu „hazirgheche hich bir ish qilinmaptu“ digen qanaetke kelip qalmisun. Chünki 250 jildin beri dawamleship keliwatqan Sherqi Türkistan xelqining mustaqilliq köreshi sile bilen bashlimidi we sile bilen tügümeydu. Allah Taala üchün asan bolsamu biz bendiler üchün nahayti qiyin bir dawa. Buning üchün Sherqi Türkistan xelqining mustaqilliq köreshini bir choghdek kelejek nesillerge amanet qilish mejburiyetleri bar.

Ama sile, mening silige körsetken bu semimiyetning yüzde birinimu manga körsetmidile. Bu toghruluq nahayti köp misallar bar ama silige bir qanchesini eslitip ötey. „Anam“ dep etraflerida perwane bolup yürgen yashlarni „bular Erkinning ademliri“ dep yeklidile. Halbuki demokratik döletlerde hich kim hich kimning ademi bolalmaydu, belkim bir dawaning ademi bolalaydu. Shehisge sighinish, bir shexisni tengrileshtürüsh we uninggha choqunush feqet diktatörlük tüzümlerde bolalaydu. Bizning, özimizning bundaq qulluq mijazdin azade qilishimiz kerek idi. Köp yerlerde özara olturushlarda „Erkin milletning ichide meni maxtighan bolup körünsemu, eslide manga qarshi“ dep keldile. Halbuki, mening silini milletning ichide maxtaydighan arqilaridin tillaydighan bir mejburiyetim yoq idi. Türlük sebepler bilen mening ghewetimni qilip bergen ademlerge derhal reddiye bermey, ularni himaye qilip chiqtila. Halbuki men silining ghewetlerini qilghanlargha derhal reddiye berip „sen Rabiye xanimdin shikayet qilish ornigha ewwela özengi tüzet“ dep keldim. Buning shahitleri nahayti köp. Tor betleride manga qarshi bezi bir xetler ilan qilindi. DUQ reisi, bir lider we bir manewi ana süptedi tor betleride bir ochuq xet ilan qilip meni himaye qilalmidila. Halbuki men, adetim bolmighan halde, tor betleride silini himaye qilip üch xet ilan qildim. 2008. jili 5. ayning 28. küni saat 16:36 da manga telefon qilip „Xitay hükümeti bilen diyalog qursaq nime deyla“ dep soridila. Men silige „DUQ Ijra Heyetini derhal jighingha chaqirsila, ularning fikrini sorisila, elinidighan qarargha qarap yol tutsila“ dep meslehet berdim. Ama sile manga meslehet sorashtin iki kün burun Xitay hükümetige DUQ namidin „diyalog ötküzüshke tayyarmiz“ dep resmi xet yezip bolghan ikenla. Xitaylargha xetni yezip bolap manga meslehet sorashleri bir semimiyetsizlik bolup hisaplanmamdu.? Xoshaqqan cahghlarda manage „Erkin aka“ dep qoyap, Türkiyelerge telefon qilip, gunah we sawapleri bilen Allahning rahmetige erishken Mehmet Emin Bughra, Eysa efendi we Osman Baturlar bilenmu hepleship, „bular toghruluq nimishqa jighinlar uyushturulidu, bularning resmleri nimishqa esilidu, bular toghruluq nimishqa kitaplar neshir qilinidu, bularning arqisida Erkin barmu“ digenge oxshash sürüshtürüshler elip bardila. Eger Türkiyelik qerindashlar Allahning rahmetige erishken bu ademlerge bolghan özining wafa hissini orundashqa tirishqan bolsa buning silige nime zereri bar? Gerchi men Türkiyede boluwatqan bu ishlerning arqisida yoq ama bu ishlerning arqisida bolup qalghan bolsam nime qilatile? Dadam, sefdashleri we shehitlerimizning rohini shad qilish üchün ötküzülidighan jighin we nezir-chiraqlarni silidin ijazet almay qilghili bolmamdu? Hazirgheche Türkiyediki orunlashturulghan bundaq jighin, nezir we chiraqlargha Xitaylar qarshi chiqip kelgen idi. Emdi siliningmu bundaq ishlerge qarshi chiqishlerining sebebi nime?

Men silining bu semimiyetsizliklerini yaxshi bilgen halde, buni yüzlerige salmay, Xitayning nenigha sürüp bermey, „sunghan qol yeng ichide qalsun, chong bedeller tölep xizmet qiliwatqan Rabiye xanimning konglini renjide qilip qoymay“ dep hem silini we hemde özemni ayap, 2006. jilidin buyaq DUQ terefidin uyushturulghan qurultay, purultay, daimi komitet jighinleri we training kurslarigha qatnashmay kelgen idim.

Ama 26. 2. 2010 tarixida Münxen shehride echilghan DUQ Daimi Komitet jighinidin burun Enwerjan telefon qilip bu jighingha qatnashishimni, chettin kelidighan delegatlargha bir ziyafet beridighanliqini we moshu munasebet bilen mening 70 yasha kirishimni tebrikleysighanliqini ifade qildi. Bilgenleridek, menmu bu Münxenge berip bu jighinlargha qatnashtim.

27.2.2010 küni echilghan DUQ Daimi Komitert jighinigha kirishim bilen, delegatlar arisida bir jiddiyet bolghanliqini his qildim. Hazirgheche manga körsetken semimiyetsizliklerigemu qarimay, silige bolup qalishi ihtimal bir hörmetsizlikning aldini elish meqsedide, Wetinim Tor Betining men bilen ötküzgen sohbet esnasida „Rabiye xanimni nimishqa yaqliding“ we „DUQ’ning kelejekige qandaq qaraysen digen soalgha bergen jawaplarimni oqup töwendiki tenqidi köz qarashlarim bilen bezi bir iddiye we tewsiyelerde boldum:
„…Ötken jil 7. ayning 5. küni Sherqi Türkistanda yüz bergen qanliq waqialar jereyanida DUQ nahayti zor qiyinchiliqlargha duchar boldi. Rabiye xanimning Amerikada, DUQ Merkezining Germaniyada we bolupmu yette teshkilatimiznin Türkiyede digen söz, bergen melumat, tutulghan we öltürülgen kishiler toghrisida bergen reqqemleri hich birbirini tutmidi. Bunung netijeside chetel metbuatlarida bir ikilenish peyda boldi. Chetel metbuati digen söz, bergen melumat we reqemlerge ishinelmey qaldi. Mana shu chaghda bashtin köchürgen kemcilliklerini köz aldida tutup, DUQ’ning kelejekte moshundaq ahwallarda teximu intizamliq bir yol tutalaydighanliqi togruside hazirdin bir plan ishlep chiqip, mundaq ahwallarda derhal bir krizis shtabi teshkil qilishi kerek.
Kambochiyagha qechip chiqqan 20 nechche Uyghur qerindashlarimizning Xitaygha qayturulup berilishini bahane qilghan bezi bir yurttashlar DUQ reisi Rabiye xanim, uning orunbasarlaridin biri bolghan Ömer Qanatqa qarshi nahayti eghir tenqitlerde bolushti. Hetta bezi bir kishiler , Rabiye xanim bilen Ömer Qanatning istifa qilishi kereklikinimu ima qilishti. Mening ghezebimni qozghighan nerse , bu ademlerning DUQ, Rabiye xanim ve Ömer Qanatqa qarshi yürgüzgen selbi kampanyasi emes, belkim DUQ Daimi Komitet azalarining bir eghizdin derhal bir beyanat ilan qilip, bu töhmetlerge reddiye berip Rabiye xanim we Ömer Qanatqa ige chiqip , „reisimiz we orunbasari hergiz istifa qilmaydu, istifa qilishqa toghri kelse hemmemiz istifa qilismiz, eger bir xata qilinghan bolsa, bu xata bu iki kishininglam emes, belkim DUQ Daimi Komitet Azalari bolup hemmemizning xatasidur“ dep reisimizge we orunbasarigha ige chiqalmighanliqimizdur.

Shundaqla, Rabiye xanimning pak niyet bilen „Uyghur Öyi“ elish üchün yurttashlardin yiqqan pul meselesi tor betleride ilan qilinip ketti. Pul meselesining hergiz ama hergiz tor betleride ilan qilinmasliqi kerek idi. Chünki Xitaylarning hazir bu meseleni suistimal qilip, Rabiye xanimgha „pul qachaqchiliqi qildi“, „qara pulni aqlidi“ „Uyghur terroristlarigha pul jighdi“ digenge oxshash töhmetlerni chaplashqa tirishishi mümkün. Bunung üchün Rabiye xanim, UAA we DUQ ning, chiqip qalishi mümkün bolghan her qandaq bir töhmetning aldini elish üchün , maliye mutahassisleri bilen körüshüp tiz wagit ichide kereklik tedbir charelerini elip qoyishida köp fayda bar.

DUQ’ning aftonomiye, ali aftonomiye, öz-teqdirini özi belgüles we Xitay hükümeti bilen diyalog digenge ohshash Sherqi Türkistan xelqining teqdiri toghruluq bolidighan meselelerni deslep DUQ Daimi Komiteti ichide muzakere qilip, bir qarargha baghlap we bu qararni DUQ Qurultayining maqulliqini alghandin kiyin ijra qilish kerek. Chünki Daimi Komitet we Qurultay terefidin közdin köchürülüp maqullanmighan Sherqi Türkistan helqining teqdiri toghruluq bir qarar hich qachanda küche ige bolalmighandek, feqet DUQ reisining gedinige atilip qalidu. Gerchi Rabiye xanim bununggha reddiye bergen bolsamu, tor betleride texiche Rabiye hanim aftonom isteptu – istimeptu digen gepler bar. Bir waqitlar, shu chaghdiki siyasi shert sharaitlerni köz aldida tutup Xitaylardin ali aftonomiye telep qilghan Mesud efendim, Mehmet Emin Bughra, Eysa efendim we Ahmetjan Qasimilerni texiche tillap yürgenler bar. Rabiye xanimgha bundaq bir töhmetning chaplanip qalishigha ijazet bermeslikimiz kerek.

DUQ’ning herqaysi döletlerdiki teshkilatlarning bolupmu saylam ishlerige hergiz aralashmasliqi, „shu kandidatni saylaysilen weyaki saylimaysilen“ dep tesir qilmasliqi kerek. DUQ bundaq saylamlargha közlemchi iwetsimu, bu közlemchilerning mutlaq rewishte terefsiz bolishi lazim. Aksi teqdirde, saylamni utturup qoyghan teref buning bütün gunahini DUQ’tin körüdu. Eger utup chiqqan terefning kanditati kiyin bir kemchillik qilip qalghan bolsa, buning gunahimu yene DUQ’ning üstige atilidu. Bilingenidek, demokrasilerde reislerni, reis belgülimeydu, belkim millet, parlamento weyaki qurultaylar saylaydu. Eger biz „DUQ terefidin kösetilgen kandidatlarni saylaysile“ dep buyruq tüshürsek u chagda bu diktatörlük bolidu. Demokratik döletler bilen, u döletlerde bizni yaqlap quwwetlep keliwatqan teshkilatlar bilen hemkarliqimiz zeyiflaydu we bolupmu bizge maddi yardem beriwatqan NED bilen bolghan munasebetimiz dexilge yetidu. Bunung üchün bizning anti-demokratik yani demokratik bolmighan söz, yeziq we hareketlerdin mutlaq rewishte bash tartishimiz kerek.

Mening bolupmu Rabiye xanimdin shexsi bir rijayim bar: Rabiye xanim ikkilinip qalghan chaghlarida „istifa qilimen“ dep turuwalidu. Rabiye Xanimning bugündin tartip „istifa“ digen sözni aghzigha almasliqi kerek. Ama insanlar fani dawalar ebedidur. Elbette Rabiye hanim bu dawani ebediyetke qeder dawamlashturalmaydu. Bir kün kelidiki, Rabiye xanim öz arzusi bilen bu ulugh wezifidin ayrilidu. Shu chaqqiche Rabiye hanimning „istifa“ sözini hergiz aghzigha almasliqi lazim.

Rabiye xanim DUQ’nin bütün ishlerining öz üstige atilip qalghanliqini, buning üchün reisliktin istifa qilip Dalay Lamagha oxshash dawaning üstüde turup berish arzusuda bolghanliqinimu manga bir qanche qetim ifade qilip ötti. Men, istifa qilmay, ishlerni orunbasarlarigha bölüp berip, kontrol qilip turushini teklif qilghan idim. Rabiye xanimgha, eger reislikni bashqisigha tapsurup, dawaning üstüde turup berse u chaghda dawamizning iki bashliq yel müngüzge aylanip qalidighanliqini we bunungdin Xitaylarning faydalanalaydighanliqinimu ifade qilip ötken idim. Eger texiche ayni fikirde bolsa,, moshu jighin jereyanida shahitlerning huzuruda mesuliyetning bir qismini orunbasarlarigha ötküzüp berse bolidu…“

Bu dakladim, bashta özleri bolup, delegatlar terefidin qizghinliq bilen qarshi elindi. Sile „özleri kesel bolghan halde, moshu qurlarni yezip kepla, silige köp raxmet we mümkün bolsa manga bir kopya berip qoysila“ didile. Menmu silige dakladimning bir kopyasini chiqirip berdim.

Kiyin talagha chiqqanda bezi bir yurttashlar yenimgha kelip, „siz sözligendin kiyin biz qosqimizdiki bezi sözlerni qilalmay qalduq“ dep mendin renjigenliklerini ifade qilishti.

Daimi Komitet jighinining ikinji küni, biraz biaram bolup jighingha saat 4 lerde qatnastim. Texi töpige chiqmay turup, silining waqirap, chiqirap, jighlawatqan awazlerini anglap qaldim. Töpige chiqip, yanlarigha kirip , nime boldi Rabiye xanim“ dep sorudum. Alghan darining tesiri bolsa kerek digen geplerini ubdan angliyalmidim. Yurttashlar DUQ Bash Teftishining yazghan bir xetidin xapa bolghanliqlerini ifade qilishti. Ama meselening tegini ügünelmidim. Shu mezgilde Seyit Tümtürk we Asgarjan efendiler, Daimi Komitet Azalarining jighini bolidighanliqini, Riza Samedi bilen meningmu bu jighingha qatnashishimni rija qilishti. Texi jighin echilmastin men söz elip „Rabiye xanim, Riza bilen ikimizning bu jighingha qatnashisghi zadi kerekmu“ dep silige sorudum. Sile „olturiweringla“ dep jawap berdile. Ama qolimizda bir kün tertibi bolmighach bu jighhinda qaysi mewzularning muzakere qilinidighanliqini bilmey olturduq.

Reis orunbasarlari, silining üstüleridiki yükning azaytilishi we orunbasarlargha köpraq mesuliyet berilishi toghrisida özlerining fikirlerini beyan qilishti. Menmu söz elip, jighinning birinji küni teqdim qilghan dakladimda ifade qilip ötken shertler orundalsa, silining yüklerini yengilleshtürüsh toghrisideki köz qarashimni ifade qilip qoydum. Yuqarida ifade qilip ötkenimdek bu toghruluq fikirlerimni silige burunmu eytqan idim. Moshu mezgilde orunleridin turup talagha chiqip kettile. Biz herhalde terethanigha ketti dep oltursaq yan tereftiki öydin silining yene waqirap, chiqirap, jighlighan awazleri keldi. Hemmeylen yugurup yanlarigha kirip ketti. Yene moshu mezgilde Enwer Jan „waqit bek qistap qaldi, ziyafet berilidighan ashhanigha barsaq“ didi. Nimidin xapa bolghanliqini bilmigech, yanlariggha kirip, „Rabiye xanim waqit qistap qaptu, jürse keteyli“ diyishim bilen qolamni silkiwetip, „mang ketiwe, sening toyangda mening nime ishim bar“ dep manga milletning ichide waqirghili bashlidila. Men hazirgheche düshmen bilgen bir ademdinmu bunchilik hörmetsizlik, edepsizlik we terbiyesizlik körmigech, nime diyishimni bilelmey ornumda qetiplam qaldim. Halbuki, sebep nimeliykin bolmisun, Uyghurlarda yashqa chong ademlerge biraz hörmet qilidighan, ulargha qarshi hörtmetsizlik, edepsizlik weyaki terbiyesizlik qilmaydighan chirayliq adetlerimiz bar idi. Moshu mezgilde, Seyit Tümtürk we bezi yurttashlar derhal yenimgha kelip meni talagha echiqip, „sile mangash turungla biz hazir Rabiye xanimni elip barimiz“ didi. Chaqirilghan ashhanigha berip olturduq. Biz „yaxshiliqqa yaxshiliq herkimning ishi, yamanliqqa yaxshiliq er kishining ishi“ digen terbiye bilen chong bolghach, sebep nimeliykin bolmisun, yenimdiki yerni silige saqlap qoyghan idim. Ama sile yüzümge qarimay aldimdin ötüp bashqa bir yerge berip olturdila. Ziyafettin kiyin talada tamaka tartip tursam, yeninmgha kelip „Germaniyani sanga tashlap ketimen, nime qilsang qiliwal“ dep hörmetsizlik, edepsizlik, we terbiyesizliklerini dawamlashturdila. Bu sözlergemu hang tang qelip nahayti meyus boldum. Chirayimning öchkenlikini körgen bezi bir yurttashlar meni teselli qilishqa tirishti. Qaytidin ziyafet berilgen ashhanigha kirip olturduq. Meseleni anglitip, ulargha „jighin jereyanida Rabiye xanimgha bir hörmetsizlik qilip qilmighanliqimni yurttashlargha sorudum. Hemmesi „yaq“ dep jawap berishti. Bezi yurttashlar sili bilen bolghan bezi bir köngülsüzlüklerni anglitip meni teselli qilishqa tirishti.

Emdi anlighan geplerge qarighanda, Münxende manga qilghan bu hörmetsizlik, edepsizlik we terbiyesizliklerini burmalash üchün guya sile hazir:

„…Erkin Alptekin mendin reislik talashiwatidu, meni reisliktin istifa berishke zorlawatidu, üstümdiki mesuliyetni tatiwalishqa tirishiwatidu, men Erkinning put qolini chaqturumen, Erkinning put qolini cheqish üchün Germaniyedin bir türküm yurttash Belgiyege kelgen idi ama Erkin bu gepni anglap Belgiyege kelishtin qachti, men hazirche ularni toxtutup qoydum, Erkin kiyin manga telefon qilip mendin kechirim soridi, menmu uning dawisini berip heddini bildürüp qoydum“ digenge oxshash töhmetkar, tehditkar we yalghan geplerni terghip qilip yürüptimishla.

Shundaqla, 12.4.2010 tarixida Uyghur Amerikan Uyushmisining tor betide neshir qilinghan „Erkin Efendige Tewsiye“ serlewhaliq xetningmu silining buyruqleri bilen yezghanliqi fade qilinmaqta.

Muxterem Rabiye xanim, men bu geplerni nede, qachan we kimge deptimen? Manga bu töhmetlerni chaplashtin burun nimishqa manga telefon qilip „mushundaq bir gep anglidim toghrimu“ dep sorimidila? Men feqet Allahtin qoqimen. Ewwel Xuda, bashqa hich kimdin qorqum yoq. Eger silidin reislik talashqan olsam „talashtim“ , talashmighan bolsam „talashmidim“ dimemtim. Mende Xudaning bilginini quldin saqlaydighan, digen gepimdin yeniwalidighan weyaki „meni xata anglaptu“ deydighan adet hich yoq. Chünki reislik bizge chong dadimizdin miras qalghan bir meqem emes. Demokratik döletlerde bir meqem üchün her kim kandidat bolalaydu. Eger mewjut awazlarning köpchilikini qolgha keltürelise reis bolup saylanidu. Gherp döletleride bir kishi heqqide töhmet qilish, bu kishini tehdit qilish we u kishi toghrisida yalghan xewer tarqatishning bir jinayet bolghanliqini bilishleri kerek. Eger „digenleringni ispat qil“ dep silini sudqa bersem bu hemmemiz üchün chong shermendechilik bolmamdu? Hazirgheche dawamizni yaqlap keliwatqan chetellikleri bu geplerni anglisa özleri üchün reswachiliq bolmamdu? Bu gepler Xitayning nenigha yagh sürüp bermemdu?

Rabiye xanim, silige kiyinki 2-3 jildin beri telefonda weyaki yüz körüshkende arimizda ötken bezi bir sohbetlernimu eslitip qoyay. Men bilen her körüshkende „reislikni silige ötküzüp berey“ didile. Men silige „manga 10 ming dollar ayliq bersilimu bu ishni hergiz qabul qilalmaymen“ dep jawap berdim. „DUQ reislikidin istifa qilimen“ dep turuwaldila. „Istifa qilmisila“ dep rijada boldum. „Men reisliktin istifa qilip, Dalay Lamadek bashta olturup berey, reis bashqisi bolsun“ didile. Men bu fikirlerigemu qarshi chiqip, „ u chaghda DUQ iki bashliq yelmüngüzge aylanip qalidu, biz Tibetliklerge oxshimaymiz, ular Dalay Lamani bir tengridek köridu, bu usul bizde aqmaydu“ dep jawap berdim. „Bütün yük mening gedinimge atilip qaldi, etrafimdikiler manga yar yölekte bolmaywatidu“ didile. Men silige „bundaq bir ahwal ötmüshte meningmu beshimgha kelgen. ‚Sen feqet olturup ber, qalghan ishlerni biz qilimiz’ dep manga wede berishken idi. Ama kiyin hemmesi qechip ketip DUQ’ning bütün ishi 2-3 kishining üstüge atilip qalghan. Eger üstüge alidighan mesuliyetni kötürüp mangidighan bolsa bezi yüklerni orunbasarlarigha tapshursila boludu“ dep silige meslehet berdim. Bu geplerni bashqa hich kimge dimesliklerini, chünki bu geplerning xata tüshünjelerge yol echip qoyidighanliqini we yurttashlar arisida reislik üchün reqabet tughdurup qoyidighanliqinimu ifade qilip ötken idim. Ama kiyin anglisam sile aldilarigha chiqqan her ademge reislik teklif qilip bolghan ikenla. Gherchi men silining bu geplerni popoza qilip digenlerini bilsemlu, bezi yurttashlar „anam manga reislik teklif qildi“ dep silining digenlerige ishinip ketken.

Mening öz waqtida silige bergen meslehetlerimle qulaq salmay, her aldilarigha kelgen ademge „reislik“ teklif qilip bolap, „istifa qilimen dep“ turuwerlip we „üstümdiki yükni yengilleshtürüngla“ dep bolap, emdi „Erkin mendin reislik talashiwatidu“ , „meni istifa berishke mejbur qiliwatidu“, „salahiyetimni kemsitishke tirishiwatidu“ dep shikayet qilip yürgenlikleri nahayti eghir bir töhmet bolup hisaplanmamdu?

Rabiye xanim, xatirjan bolsile, men silidin esla we esla reislik talashmaymen. Eger esleride bolsa DUQ reislikini yalwarip yürüp silige aran ötküzüp bergen idim. Yalwarip yürüp siliger aran ötküzüp bergen reislikni emdi nimishqa talishay. Eger mende reis bolush xirsi bolghan bolsa, silidin DUQ’ning reislikini talashishmay, öz aldimgha yengi bir teshkilat qurup ketiwermenmeymu ? Kim meni tosiyalaydu? Allahgha ming shükür bir teshkilat qurup mangdurup keteleydighan maddi imkanlarimmu bar. Ama men, „reis“, „lider““yolbashchi“ digen sözlerdin nefret qilimen. Chünki , eger tariximizgha bir nezer salidighan bolsaq, Uyghurlarning arisida peyda bolghan urush-jedellerning asas sebebining liderlik talishidin kelip chiqqanliqini körimiz. Liderlik talishi bizni birbirimizge düshmen qiliwetken. Bunungdin düshmenler faydalanghan. Moshu künlerge qalishimizning sebebimu mana shu liderlik talashlarining bir aqibeti. Reislik talashlarining ichide bolup qalmasliq üchün, „Sherqi Türkistan xelqige bolghan özemning bir kishilik wijdani qerzimni ada qilimen „ dep uzun jillar chetellerde qurulghan teshkilatlarda wezife almay kelgenlikimning sebebimu bu.

Esleride bolsa kerek, silini DUQ reislikige kandidat bolush üchün ündep yazghan xetlerimning biride mundaq digen idim: „Rabiye xanim, Sherqi Türkistan dawasining igisi köp, ama ewwel Allah mening oghlumning mendin bashqa igesi yoq, eger mening yene 5 jil ömür körüshümni arzu qilsila DUQ reislikige kandidat bolsila“. Mening hazirqi eng chong wezifem silidin reislik talashi emes, belkim oghlumni özige, ailesige, wetenige, milletige faydiliq, tirishjan, exlaqliq, feziletlik we imanliq bir adem qilip terbiyelesh; salametlikimni asirash we ömrümning axirqi jillarini bala-chaqa we urugh tuqqanlerim bilen huzur ichide ötküzüshtin ibarettur. Türkiyede bir maqal bar:

„.. Meni chaqmighan jilan ming jil yashasun“ deydighan.

Meni chaqmighanni menmu chaqmaymen. Meni cheqishqa tirishqan jillani chiqqan yerige kirgüzüwetimen.

Münxende bolup ötken DUQ Daimi Komitetining jighini jereyanida „bezi kishiler meni Amerikaliqlargha diktatör dep cheqiptu“ didile. Belkim shundaq bolghan bolishi mümkün. Ama silige maddi we manewi yar-yölekte boluwatqan Amerikaliqlarning silining pütkül faaliyetlerini yeqindin izlep bariwatqanliqini; demokratik prinsiplerge riaye qilip-qilmaywatqanlarini; demokratik prinsiplerni Uyghurlar arisigha keng-kölemlik terghip qilip-qilmaywatqanliqini we Uyghurlarning söz. fikir we tenqidi köz qarashlarigha yol qoyup-qoymaywatqanliqlarini yeqindin izlep bariwatqanliqinimu hergiz unutupmasliqleri kerek. Eger ularning kütken yeride chiqmay qalsila belkim shu chaghda silining reisliklerining tehlike astigha tüshüp qalishi mümkün.

Bir waqitlar manga, „ wetendiki Uyghurlar bilen cheteldiki Uyghurlarning xarekterleri hergiz biribirige oxshimaydikin“ digen idile. Digenleri toghra. Chünki anawetendiki Uyghurlar bir diktatörlük tüzümi astida yashayti. Hazir bolsa demokratik döletlerde yashaydu. Bu diktatörlük tüzümi astida özining söz, fikir we tenqitlerini erkin rewishte ifade qilalmayti. Demokratik tüzümlerde buni ochuqcha ifade qilish erkinlikige ige. Anawetendiki Uyghurlar „belkim animiz beshimizni silap qalamdikin“ dep silining közlerining ichige qarap olturatti. Chetelde bununggha ihtiyach yoq. Anawetende yanlirida ishligen 400-500 kishi „meni ishtin chiqiriwetmise „ dep her digenlerini orundaashqa tirishatti. Chetelde feqet 4-5 kishi ayliq elip yanlarida ishleydu. Ularning ayliqini sile emes, belkim Amerikaliqlar beriwatidu. Qalghanlarning hemmesi köngüllük rewishte xizmetlerini orundasqa tirishiwatidu. Bular özining söz, fikir we tenqidi köz qarashlarini ochuqcha ifade qiliwatidu. Sile bununggha könmigech ularning söz, fikir we tenqidi köz qarashlerini eghir eliwatida. Bunung üchün silining bunungdin kiyin bundaq söz, fikir we tenqidi köz qarashlargha tahammül körsetishleri we demokratik prinsiplerni yurttashlar arisigha keng qanat yaydurushleri nahayti mühim.

Münxende bolup ötken DUQ Daimi Komitet jighini jereyanida „men hich kimge ishenmeymen, özemgemu ishenmeymen“ didile. Özige ishenmigen bir kishi hich kimge ishenmeydu. Daima qorqu ichide yashaydu. Bunung üchün etrafidiki ademlerdin daima guman qilidu. Ularning semimiyetige hergiz ishenmeydu. Daima ulargha bir „reqip“ közi bilen qaraydu. Özige reqip bolup qalidighan ademlerning birleshiwelip özige qarshi bir küch bolup chiqip qalishining aldini elish üchün daima ularning arisigah fitne-fasat terip ularni birbirige düshmen qilishqa tirishidu. Netijede, birbirige düshmen bolghan ademlerni dawamliq rewishte birbiri bilen bash soqashturup bunungdin özige fayda chiqirishqa tirishidu. Hazir silining manga oxshash 70 yashtin ashqan, keseljan we bir puti goda bolghan bir ademni özlerige „reqip“ dek körep, „mendin reislik talashiwatidu, „uni sesitimen“ we „uning put qolini chaqturumen“ dep yürgenliklerining sebebimu mana bu rohi kesellikning bir alametidur.

Münxende bolup ötken DUQ Daimi Komitet jighini jereyanida silining bir külüp, bir jighlap, bir waqirap, bir chiqirap, bir yamanlap, bir tehdit selip künde bir qanche qetim özgerip turghanliqlerining sebebimu, silining hem bedeni we hemde rohi jihettin nahayti charchighanliqleridin derek beridu. Asan emes, sile 6-7 jil Xitayning turmisida yattila, u yerde hertürlük zulumgha duchar boldila, iki oghul turmida, bir ana bolup buning azabini tartiwatila, hich dem almay, chong bedeller tölep Sherqi Türkistan dawasini algha basturush üchün harmay- talmay köresh qiliwatila. Silining salametlikleri bashta özleri, aileleri we dawa üchün nahayti mühim. Bunung üchün silining, pat pat doktorlargha körünüp, kereklik dari-damanlarini elip we her fürsette dem elishleride köp fayda bar. Eger salametlik bir qetim qoldin ketip qalsa buni yanduruwalghili bolmaydu.

Bolupmu telefonlar arqiliq tüshürüwatqan buyraqlarigha köp diqqet qilsila. Bolupmu Gherp döletleri 9/11 teror waqiasidin kiyin özining bixeterlikini saqlash meqsedide memleketke kirgen we chiqqan bütün telefon körüshüshlerini, bu telefonlarda kimlerning nime dep-dimigenlikini, yezilghan xetlerni we tor betleride neshir qilinghan bütün materiyallarni qattiq tekshürüwatidu. „Dimidim“ digen geplerni ete-öghün özimizning awazi bilen aldimizgha qoyap qoysa nahayti chong shermendechilik boludu.

Birsidin renjigen chaghlarda , „meni eziwatidu“, „kesiwatidu“ , „esiwatidu“ „derhal kelip meni himaye qilingla“ dep bezi bir yurttashlargha telefon qilip ularning arisida urush-jedel chiqirish adetlerini mutlaq rewishte tashlisila. Bizning hazir tagh bashlarida emes, belkim dünyaning eng teraqqi qilghan, demokratik, qanun döletleride yashawatqanliqimizni; mundaq geplerning „jinayetke teshwiq qilish“ bolup hisaplanidighanliqini; moshu geplerning derdidin yurttashlarning silining aldilarida birbirining kallisigha botulka atqanliqini; kiyinki waqitlarda „animizni xapa qilghanlarni asimiz, kesimiz, qosqini yarimiz“ digen geplerning köpeygenlikini, bu geplerning berip saqchilarning qulqigha yetkenlikini web u toghruluq sürüshtürüshler elip barilghanliqini hergiz unutup qalmisila. Eger bir yurttash „men palancha terefidin tehdit qilindim“ dep resmi erz yazsa, shahitlernimu tapsa, tehdit qilghan adem qolgha elinsa, sudda „ men bu ishni animizning buyruqi bilen qildim“ dise bu özleri üchün, DUQ üchün we pütkül Uyghurlar üchün chong bir shermendechilik bolup hisaplanmamdu? Zadi bizge maddi we manewi jihetlerdin yar yölekte boluwatqan chetellikler arimizdiki bu ishlerni aliqachanda bilip bolghan. Bu nime digen setchilik.

Bilgenleridek, bizde „… Dost jighlitip, düshmen küldürüp sözleydu“ digen bir maqal bar. Sile hergiz silini ochuqcha tenqit qilish jesaretini körsiteligen ademlerdin qorqmisila. Medeni jesaret körsütüp silini tenqit qilghan ademdin silige hergiz zerer kelmeydu. Ama sile, silini hazir her fürsette maxtap asmanlargha chiqiriwatqan ademlerdin qorqsila. Shamalgha qarap yelken achidighan bu ademler, otmüshte maxtap asmangha chiqarghan ademlerni hazir tillap yürüydu. Bugün silini maxtap yürgen bu ademlerning erte-öghün silinimu tillap chiqalaydighanliqini hergiz unutup qalmisila.

Rabiye xanim, uzun yezip waqitlerini aldim, bashlirini aghrittim, xapa bolmighayla. Uyghurcham yaxshi bolmighach bezi bir igiz pes gepler yezilip qalghan bolsa meni kechirela. Eslide mening feqet xanimlar kishiler bilenlam emes, belkim addi ademler bilenmu talishidighan adetim yoqti. Ama silining manga atishqa tirishiwatqan töhmetleri nahayti eghir. Türkiyede bir söz bar: „..Sukut ikrardan gelir…“ digen. Eger bu xetni yazmay jimjit yetiwalghan bolsam, manga atilmaqchi bolghan töhmetlerning toghra bolup qabul qilinip qalishi mümkün idi. Buning üchün bu xetni yezish mejburiyetide qaldim.


Hörmet bilen

Erkin Alptekin